Het risicolandschap van beursgenoteerde Europese bedrijven verandert

Grote Europese organisaties werken in een risicolandschap met steeds meer onderling verbonden externe, financiële, operationele en strategische risico’s die zeer gevoelig zijn voor veranderingen in de wereld. Geopolitieke spanningen, wisselvallige financiële markten, verstoorde toeleveringsketens en macro-economische onzekerheid zijn zowel oorzaak als gevolg van deze risico’s.

Marsh analyseerde meer dan 1650 jaarverslagen over het boekjaar 2020 die beursgenoteerde Europese bedrijven in 2021 publiceerden, en maakte een overzicht van de meest gerapporteerde risico’s in 14 landen, in geaggregeerde en afzonderlijke vorm. (Gegevens uit Denemarken, Finland, Noorwegen en Zweden werden samengevoegd, en vervolgens werd naar deze landen verwezen als de ‘Noordse landen’.) Onze bevindingen laten een brede consensus zien over het belang van fundamentele financiële risico’s, terwijl niet-financiële risico’s een voornamere plaats innemen en vaker worden vermeld dan voorheen.

Vergaande transformerende veranderingen, zoals de lopende digitale transformatie en verhoogde milieu-gerelateerde, sociale en bestuurlijke (ESG) risico’s, die op de meeste, zo niet alle, sectoren van invloed zijn, betekenen dat organisaties hun bedrijfsstrategieën moeten aanpassen om relevant te blijven en financiële schade en reputatieschade te vermijden. De groeiende afhankelijkheid van IT-systemen en digitale infrastructuur heeft de dreiging en invloed van cyberaanvallen vergroot. De COVID-19-pandemie heeft geleid tot veranderingen in het gedrag van medewerkers en consumenten.

Top 10 van Europese risico’s

Financiële risico's 

Financiële risico’s blijven de agenda van Europese bedrijven domineren. Bijna driekwart (70%) van de onderzochte bedrijven noemden financiële risico’s met betrekking tot liquiditeit, krediet, wisselkoers en rentetarief. De vereisten van de internationale boekhoudnormen (International Accounting Standards, IAS) en standaarden voor financiële verslaggeving (International Financial Reporting Standards, IFRS) en de vereisten die nationale beurzen stellen, zijn de belangrijkste redenen waarom bedrijven formeel meer financiële risico’s rapporteren dan andere soorten risico’s.
Zeven van de elf bedrijven noemden één of meer financiële risico’s het meest en daarbij vooral het wisselkoersrisico. Negatieve wisselkoersontwikkelingen op kapitaalmarkten tussen het moment waarop de zakelijke relatie wordt aangegaan en het moment van de transactie, kunnen tot extra kosten leiden en planningsproblemen veroorzaken in sectoren met complexe, wereldwijde toeleveringsketens en met belangrijke klanten en leveranciers in het buitenland. Bijvoorbeeld de productiesector, de auto-industrie, de chemie en biowetenschappen, de voedings- en drankindustrie en de technologiesector.

Uit de gegevens blijkt ook een opwaartse trend van de financiële risico’s van bedrijven voor 2020 ten opzichte van 2019. Duurzame of ‘groene’ financiering heeft invloed op krediet-, liquiditeits- en renterisico’s. Zij biedt zelfs nieuwe kansen: het Oliver Wyman/CDP Europe-rapport laat zien dat banken die 95% van alle leningen aan Europese bedrijven verzorgen de ambitie hebben hun leningen en beleggingen af te stemmen op de doelen van het akkoord van Parijs.

Pandemie risico's

De enorme impact van COVID-19 was voor zowel beleidsmakers als zakelijke besluitvormers ongekend. De pandemie stelde de weerbaarheid van bedrijven op de proef en bracht zwakke plekken en onderlinge afhankelijkheid in de gehele waardeketen aan het licht. Personele gevolgen, problemen in de toeleveringsketen, toegang voor klanten en een scala van regels op inconsistente wijze geïmplementeerd in de gebieden waar Europese multinationals actief waren, verstoorden het vermogen van bedrijven om operationeel te blijven.

De economische, sociale en financiële risico’s met betrekking tot de COVID-19-pandemie waren het op één na meest gerapporteerde risico in alle landen en behoorden in acht van de elf landen tot de vijf belangrijkste risico’s.

Onzekerheidsrisico betreffende macroscenario’s

Risico’s met betrekking tot onzekerheid rond macroscenario’s zijn terug te voeren op marktdynamiek, maatschappelijke trends of financiële en politieke instabiliteit. Op deze externe risico’s kan in hoge mate worden geanticipeerd. Ze kunnen worden gemonitord en aangepakt, maar blijven onbeheersbaar. Het domino-effect van onzekerheid over macroscenario’s kan ook zijn weerslag hebben op de versnelling of ernst van operationele, financiële en strategische risico’s.

Veranderingen die lokaal en mondiaal verband houden met economische prestaties en kapitaalmarkten en met politieke en maatschappelijke ontwikkelingen, bieden kansen en vormen bedreigingen voor bedrijven, waarbij sommige, zoals de COVID-19-pandemie, zich qua snelheid en omvang verrassend ontwikkelden. Met alle gevolgen van dien. Interventionistische overheden, politieke onrust of slechte economische prestaties kunnen de onzekerheid verder aanwakkeren.

Meer dan de helft (51%) van de onderzochte bedrijven rapporteerde in hun jaarverslag voor 2020 over onzekerheid rond macroscenario’s. In België, Italië, Polen en Turkije behoorde deze onzekerheid tot de vijf veelvuldigst gerapporteerde risico’s. In negen van de elf landen stond dit risico in de top 10.

Regelgevingsriscico's

Regelgevingsrisico’s bezetten in het onderzoek van dit jaar de vierde plaats, zoals ook in het onderzoek van 2019. Maar het aantal bedrijven dat over dit type risico rapporteerde, is toegenomen. Regelgevingsrisico’s hadden met name betrekking op wereldwijd opererende bedrijven die aan meerdere jurisdicties en wetgevingen gebonden waren. Uit het nieuwe en opkomende regelgevingskader met betrekking tot ESG en het hoge tempo waarin regels tijdens de pandemie werden vastgesteld, blijkt het belang van voorbereid zijn op externe risico’s om financiële en juridische gevolgen te vermijden. De EU-taxonomie (een groen classificatiesysteem op basis waarvan de milieudoelen van de Europese Unie in heldere criteria voor duurzame economische activiteiten worden vertaald) werd in 2020 van kracht en maakte de weg vrij voor praktische actieplannen en kaders voor bedrijven, overheden en financiële instellingen.

Het regelgevingsrisico behoorde tot de drie belangrijkste risico’s in Oostenrijk, de Noordse landen en Spanje en stond bovenaan in Frankrijk bij 65% van de onderzochte bedrijven.

De sectoren die regelmatig rapporteerden over regelgevingsrisico’s waren de financiële instellingen, energie, chemie en biowetenschappen, en productie. Bazel III, de AVG en nieuwe ESG-regels zijn belangrijke voorbeelden die door financiële instellingen moeten worden gemonitord en geïmplementeerd, evenals wetgeving die nog in het verschiet ligt. Dit betreft het wettelijk kader voor digitale weerbaarheid van ondernemingen in de financiële sector (Digital Operational Resilience Act, DORA).

Risico’s op het gebied van menselijk kapitaal

De COVID-19-pandemie heeft eens te meer het belang van menselijk kapitaal als fundamenteel bedrijfsactivum aangetoond en geleid tot een mondiale beweging richting hybride werken. Bedrijven werden zich sterker bewust werden van risico’s ten aanzien van mensen. Door bijna de helft (44%) van de onderzochte bedrijven werd in hun jaarverslag voor 2020 gerapporteerd over menselijk kapitaal. In 2019 was dit 35%. Een nieuwe benadering van het beheer van people risks moet voortkomen uit de samenwerking tussen HR en risicoprofessionals teneinde een productieve werkomgeving tot stand te brengen om toptalent in de markt aan te trekken en te behouden.

Risico’s ten aanzien van menselijk kapitaal stonden in de top 10 van alle onderzochte landen met uitzondering van Spanje. In Oostenrijk, Nederland en Frankrijk stonden ze in de top 3.

Concurrentierisico’s

In acht van de elf landen werd concurrentie gezien als een belangrijk risico; het stond in de top 10 op de zesde plaats. In Oostenrijk, België en Turkije kwam het concurrentierisico in de top 10 niet voor.

Juridische en nalevingsrisico's

Risico’s voortkomend uit de inbreuk op of nadelige invloed van regels, sancties, anti-trustwetgeving en juridische geschillen kunnen ernstige financiële en operationele schade en reputatieschade veroorzaken. Daarom blijven juridische risico’s en nalevingsrisico’s een belangrijk punt van zorg volgens meer dan 40% van de bedrijven. De sectoren die regelmatig rapporteerden over juridische risico’s en nalevingsrisico’s waren financiële instellingen, technologie, chemie en biowetenschappen.

In 2021 werden wereldwijd 38 procedures aangespannen tegen bedrijven op basis van klimaatverandering. Zo bepaalde een Nederlandse rechter dat Shell zijn uitstoot in 2030 met 45% moet hebben verlaagd, een hoger percentage dan het bedrijf had toegezegd.

Consumenten en activistische groeperingen stellen steeds meer belang in de gerapporteerde acties die de claims van een organisatie onderstrepen, vooral als het ESG-aangelegenheden betreft. Reputatieschade vormt een bedreiging voor het bedrijfsresultaat van een organisatie maar kan in een concurrerende arbeidsmarkt ook talent aantrekken. Ondanks deze ontwikkelingen staan juridische risico’s en nalevingsrisico’s op de zevende plaats; in 2019 stonden ze op de tweede plaats.
Zorgen over juridische risico’s en nalevingsrisico’s werden vooral geuit in Oostenrijk, België, Nederland en Turkije, waar ze op de derde plaats stonden in de lijst van meest gerapporteerde risico’s.

Milieu-gerelateerde, sociale en bestuurlijke (ESG) risico's

Tot de ESG-risico’s behoren enkele bekende risico's waarop bedrijven al jaren anticiperen en die zij al jaren beheren, o.a. de gezondheid en veiligheid van medewerkers, natuurrampen, en het opstellen van noodplanning en maatregelen voor de toeleveringsketen. ESG kent echter ook minder bekende risico’s die verband houden met biodiversiteit, ontbossing, diversiteit en inclusiviteit, bescherming van privacy en van gegevens, energietransitie en andere die bedrijven in toenemende mate nauwlettend volgen.

In de afgelopen jaren en in het licht van de pandemie hebben ESG-risico’s de aandacht van de hoogste leidinggevenden getrokken door de groeiende druk van beleidsmakers en andere belanghebbenden. Van de onderzochte bedrijven rapporteerde in 2020 35% over ESG-risico’s. De hoogste in België, de Noordse landen en Turkije, waar ESG-risico’s op de tweede plaats stonden. In de meeste landen behoorden ESG-risico’s ondanks hun brede impact echter niet tot de top 10.

Risico met betrekking tot definitie/implementatie van strategieën

Afstemming van risicobeheer op de bedrijfsstrategie maakt een bedrijf flexibeler om onheil, zoals een pandemie, het hoofd te bieden en kan ervoor zorgen dat het zich sneller herstelt dan de concurrentie. Het helpt ook de financiële kwetsbaarheid, bedrijfsonderbreking en reputatieschade te beperken.

De gegevens van 2020 tonen dat grote wereldwijde organisaties voor allerlei financiële en niet-financiële risico’s komen te staan die soms onderling met elkaar verbonden zijn en die bedrijfsmodellen en de implementatie van strategieën kunnen bedreigen. Dankzij de digitale transformatie die zich momenteel voltrekt, kunnen gegevens worden verzameld voor verbeterde besluitvorming, kunnen efficiëntievoordelen met betrekking tot productie worden behaald en krijgt de klant betere toegang. Maar dit leidt ook tot een groter cyberrisico, onverwachte concurrenten en nieuwe marktkansen.

34% van de onderzochte bedrijven rapporteerde in 2020 over risico’s die voortkwamen uit een ongunstige bedrijfsstrategie of het onvermogen kernstrategieën te implementeren. In 2019 was dit 41%. Het risico betreffende de definitie/implementatie van strategieën behoorde in Frankrijk, Griekenland, Italië, Spanje en Nederland tot de top 10 en scoorde hoog voor de automobielsector en de sectoren van financiële instellingen, technologie en detailhandel. 

Klantrisico’s

Ongeveer een derde van de bedrijven noemde in hun top 10 klantrisico’s, inclusief veranderingen in consumentengedrag, vijandig gedrag jegens een bedrijf en afhankelijkheid van afzonderlijke klanten. Het belang van deze risico’s is sinds 2019, toen ze nog niet in de top 10 stonden, toegenomen. In 2020 stonden ze in de top 10 in Oostenrijk, Frankrijk en Polen.

Hoe het risicolandschap zich waarschijnlijk gaat ontwikkelen 

Financiële risico’s blijven de risicoranglijsten van grote Europese organisaties aanvoeren. Dit komt gedeeltelijk door de verplichtingen tot voortdurende informatieverstrekking onder de IAS/IFRS maar ook doordat het beheer van kredietrisico, wisselkoersrisico’s, liquiditeitsrisico’s en renterisico’s fundamentele zakelijke principes inhoudt.

Hoewel alle onderzochte bedrijven door COVID-19 werden getroffen, vermeldde slechts 57% het pandemierisico in het jaarverslag. In sommige landen, waaronder België, Spanje en Nederland, was er sprake van veel niet-financiële risico’s die bedrijven vaker zorgen baren. Dit werd mogelijk veroorzaakt door een sterk vertrouwen in de aanpak van het toekomstige pandemierisico; aandacht voor risico’s die door de pandemie werden verergerd maar niet als zodanig werden aangemerkt, waaronder risico’s op het gebied van menselijk kapitaal of onzekerheid omtrent macroscenario’s; of een lage mate van risicobeleving door de organisatie.

Het cyberrisico blijft wereldwijd toenemen. Toch daalde in 2020 het percentage van bedrijven die het cyberrisico rapporteerden naar minder dan een derde, in vergelijking met 40% in 2019. Dit deed zich voor ondanks de voortgaande digitalisering in de meeste sectoren, de drang naar virtuele zakelijke transacties en een uitgebreide IT-infrastructuur, terwijl het aantal thuiswerkers toenam.

Uit de gegevens blijkt weinig vooruitgang in de frequentie en beleving van ESG-risico’s: ongeveer een derde van de bedrijven verwees in het jaarverslag naar een of meer ESG-risico’s. De nieuwe richtlijn met betrekking tot de bekendmaking van niet-financiële informatie en informatie inzake diversiteit door bepaalde grote ondernemingen en groepen (Corporate Sustainability Reporting Directive, CSRD) die in de Europese Unie wordt ingevoerd, verplicht bijna 50.000 organisaties vanaf 2023 te rapporteren over een verscheidenheid van niet-financiële gegevens.

Zolang het conflict in Oekraïne en het daaraan gerelateerde geopolitieke risico voortduurt, zal de onzekerheid rond macroscenario’s, verstoring van de toeleveringsketen en de voortschrijdende inflatie naar verwachting instabiel blijven.

Neem contact op met uw verzekeringsmakelaar of adviseur om te bespreken wat de directe gevolgen zijn voor uw bedrijf van de veranderende risico’s in Europa en hoe u uw belangen beter kunt beschermen.