Skip to main content
Marsh logo

Zmieniający się krajobraz ryzyk europejskich spółek giełdowych

Duże europejskie organizacje stoją w obliczu zagrożenia, które w coraz większym stopniu charakteryzuje się wzajemnie powiązanymi ryzykami zewnętrznymi, finansowymi, operacyjnymi i strategicznymi. Są one bardzo podatne na globalne zmiany – napięcia geopolityczne, niestabilne rynki finansowe, zakłócenia w łańcuchach dostaw i niepewność makroekonomiczna są zarówno przyczynami, jak i skutkami tych zagrożeń.
Europe from space. Elements of this image furnished by NASA. 3d rendering

Duże europejskie organizacje stoją w obliczu zagrożenia, które w coraz większym stopniu charakteryzuje się wzajemnie powiązanymi ryzykami zewnętrznymi, finansowymi, operacyjnymi i strategicznymi. Są one bardzo podatne na globalne zmiany – napięcia geopolityczne, niestabilne rynki finansowe, zakłócenia w łańcuchach dostaw i niepewność makroekonomiczna są zarówno przyczynami, jak i skutkami tych zagrożeń.

Marsh przeanalizował ponad 1650 sprawozdań rocznych europejskich spółek giełdowych za rok 2020 – w celu dokonania analizy najczęstszych rodzajów ryzyka raportowanych przez firmy z 14 krajów, w ujęciu zbiorczym i indywidualnym (dane z Danii, Finlandii, Norwegii i Szwecji zostały zagregowane jako jedna pozycja – kraje nordyckie). Wyniki analiz ujawniają istotne znaczenie fundamentalnych ryzyk finansowych, podczas gdy ryzyka niefinansowe również stają się coraz bardziej znaczące i częściej zgłaszane. 

Głębokie zmiany transformacyjne – takie jak postępująca digitalizacja i zwiększone ryzyko ESG – dotyczące większości, jeśli nie wszystkich, sektorów oznaczają, że organizacje muszą dostosować swoje strategie, aby zachować pozycję na rynku i uniknąć strat finansowych i utraty reputacji. Rosnąca zależność od systemów informatycznych i infrastruktury cyfrowej zwiększyła podatność na cyberataki, a pandemia COVID-19 ukształtowała zmiany w zachowaniu pracowników i konsumentów.

TOP10 największych zagrożeń w Europie

Ryzyka finansowe

Ryzyka finansowe pozostają na szczycie listy priorytetów dla europejskich przedsiębiorstw. Prawie trzy czwarte (70%) badanych spółek wskazało ryzyka związane z płynnością finansową, kredytowe, kursem wymiany walut i zmienną stopą procentową za główne zagrożenia dla swojej działalności. Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (IFRS/IAS) (IAS/IFRS), jak również wymogi określone przez krajowe giełdy papierów wartościowych są głównymi powodami, dla których firmy zgłaszają ryzyka finansowe w większym stopniu niż pozostałe zagrożenia.

Wśród 7 na 11 krajów najczęściej zgłaszanym ryzykiem było jedno lub kilka rodzajów ryzyka finansowego, przy czym najbardziej widoczne było ryzyko walutowe. Niekorzystne zmiany kursów walutowych na rynkach kapitałowych w okresie między nawiązaniem stosunków gospodarczych a transakcją mogą powodować dodatkowe koszty i wyzwania w zakresie planowania w sektorach o złożonych, globalnych łańcuchach dostaw oraz posiadających kluczowych klientów i dostawców za granicą, takich jak sektor produkcyjny, motoryzacyjny, chemiczny i farmaceutyczny, spożywczy i technologiczny.  

Dane wykazały również tendencję wzrostową w raportowaniu tych ryzyk przez firmy w 2020 r. w porównaniu z rokiem poprzednim. Zrównoważone lub "zielone" finansowanie ma wpływ na ryzyko kredytowe, płynności i stóp procentowych. Mogą być również postrzegane jako tworzenie nowych możliwości – z raportu Oliver Wyman/CDP Europe wynika, że banki reprezentujące 95% wszystkich kredytów dla europejskich korporacji, mają w planach dostosowanie swoich kredytów i inwestycji do celów porozumienia paryskiego.

Ryzyka pandemiczne

Wpływ COVID-19 był bezprecedensowy zarówno dla decydentów politycznych, jak i biznesowych, wystawiając na próbę odporność firm i ujawniając słabości i współzależności w całym łańcuchu wartości. Pandemia spowodowała zakłócenia w prowadzeniu działalności, generując wyzwania związane z siłą roboczą, łańcuchem dostaw, dostępem do klientów oraz nowymi przepisami. Wszystkie te działania przebiegały w sposób niejednolity na terytoriach operacyjnych europejskich przedsiębiorstw międzynarodowych.

Jak pokazują dane, ryzyko gospodarcze, społeczne i finansowe związane z pandemią COVID-19 było drugim najczęściej zgłaszanym zagrożeniem we wszystkich krajach i znalazło się w pierwszej piątce ryzyk w 8 na 11 krajów.

Ryzyko związane z niepewnością makroekonomiczną 

Ryzyko związane z niepewnością makroekonomiczną wynika z dynamiki rynków, trendów społecznych oraz niestabilności finansowej i politycznej. Te zewnętrzne ryzyka mogą być w dużym stopniu przewidywane, monitorowane i łagodzone, ale trudno jest je kontrolować. Efekt domina wynikający z niepewności makroekonomicznej może również przyczynić się do przyspieszenia lub nasilenia ryzyka operacyjnego, finansowego i strategicznego.

Zmiany związane z wynikami gospodarczymi i rynkami kapitałowymi w skali lokalnej i globalnej, jak również rozwój polityczny i społeczny, stwarzają możliwości i zagrożenia dla przedsiębiorstw, przy czym niektóre z nich, jak pandemia COVID-19, rozwijają się z zaskakującą szybkością. Interwencjonizm państwowy, niepokoje polityczne lub słabe wyniki gospodarcze mogą prowadzić do wzrostu niepewności.

Ponad połowa (51%) badanych firm wskazało to zagrożenie w swoich sprawozdaniach rocznych. W Belgii, Polsce, Turcji i we Włoszech, niepewność makroekonomiczna znalazła się w pierwszej piątce najczęściej zgłaszanych zagrożeń; w 9 na 11 krajów znalazła się ona w pierwszej dziesiątce.

Ryzyka regulacyjne

Ryzyka regulacyjne zajęły czwarte miejsce w tegorocznym badaniu, bez zmian w stosunku do 2019 r., chociaż wzrosła liczba firm, które zgłaszały ten rodzaj ryzyka. Ryzyko regulacyjne jest szczególnie istotne w przypadku firm działających globalnie, podlegających wielu jurysdykcjom i ustawodawstwom. Nowe i pojawiające się ramy regulacyjne związane z ESG oraz szybkie tempo, w jakim nowe przepisy były wprowadzane podczas pandemii, podkreślają potrzebę bycia przygotowanym na to ryzyko w celu uniknięcia reperkusji finansowych i prawnych. Taksonomia UE – zielony system klasyfikacji, który przekłada cele środowiskowe Unii Europejskiej na jasne kryteria zrównoważonej działalności gospodarczej – weszła w życie w 2020 r., torując drogę praktycznym planom działania dla firm, instytucji finansowych i rządów.

Ryzyka regulacyjne znalazły się wśród trzech głównych zagrożeń w Austrii, krajach nordyckich i Hiszpanii, a na pierwszym miejscu we Francji, gdzie wymieniało je 65% badanych firm.  

Sektory, które często zgłaszały ryzyko regulacyjne, to instytucje finansowe, energetyka, chemia i farmacja oraz produkcja. Bazylea III, GDPR i nowe regulacje ESG to ważne przykłady, które muszą być monitorowane i wdrażane przez instytucje finansowe, wraz z nadchodzącymi regulacjami, takimi jak Digital Operational Resilience Act (DORA).

Ryzyka związane z kapitałem ludzkim

Pandemia COVID-19 podkreśliła znaczenie kapitału ludzkiego jako podstawowego zasobu i zapoczątkowała globalny ruch w kierunku pracy hybrydowej, dzięki któremu firmy stają się coraz bardziej świadome ryzyka związanego z zasobami ludzkimi. Prawie połowa (44%) badanych firm wspomniała o kapitale ludzkim w swoich raportach rocznych w 2020 r., w porównaniu z 35% w 2019 r. Nowe podejście do zarządzania ryzykiem związanym z pracownikami powinno wynikać ze współpracy specjalistów ds. HR i ryzyka w celu stworzenia produktywnego środowiska pracy, aby móc przyciągać i zatrzymywać największe talenty.

Z wyjątkiem Hiszpanii, ryzyka związane z kapitałem ludzkim znalazły się w pierwszej dziesiątce wszystkich badanych krajów, a Austria, Holandia i Francja umieściły je w pierwszej trójce zagrożeń.

Ryzyka związane z konkurencją

W 8 na 11 krajów konkurencja została uznana za istotne ryzyko i zajęła szóste miejsce na liście 10 największych zagrożeń. W Austrii, Belgii i Turcji konkurencja nie znalazła się w pierwszej dziesiątce rankingu ryzyka.

Ryzyka prawne i compliance (legal & compliance)

Ryzyko wynikające z naruszenia lub niekorzystnego wpływu regulacji, sankcji, przepisów antymonopolowych i sporów prawnych może powodować poważne szkody finansowe, operacyjne i utratę reputacji. Dlatego też ryzyko L&C pozostaje częstym problemem, zgłaszanym przez ponad 40% firm. Sektorami, które wskazywały to ryzyko, były przede wszystkim instytucje finansowe, branża technologiczna, chemiczna i farmaceutyczna.

W 2021 r. wniesiono 38 spraw przeciwko firmom na całym świecie w związku ze zmianami klimatycznymi, np. holenderski sąd orzekł, że Shell musi zmniejszyć swoje emisje o 45% do 2030 r., co stanowi przyspieszenie dotychczasowego zobowiązania firmy.

Konsumenci i grupy aktywistyczne coraz bardziej interesują się raportowanymi działaniami organizacji, zwłaszcza związanymi z kwestiami ESG. Utrata reputacji stanowi zagrożenie dla wyniku finansowego firm, ale w równym stopniu może przyciągać talenty na konkurencyjnym rynku pracy. Pomimo tych zmian, ryzyka prawne i compliance zajęły dopiero siódme miejsce, „spadając” z drugiej pozycji w rankingu z 2019 r.

Obawy związane z ryzykiem L&C są szczególnie wyraźne w Austrii, Belgii, Holandii i Turcji, gdzie znalazło się ono w pierwszej trójce najczęściej zgłaszanych ryzyk.

Ryzyka ESG

Krajobraz ryzyka ESG obejmuje dobrze znane rodzaje zagrożeń, które są przewidywane i zarządzane od wielu lat, w tym zdrowie i bezpieczeństwo pracowników, katastrofy naturalne, a także planowanie awaryjne i planowanie łańcucha dostaw. ESG obejmuje jednak również mniej znane ryzyka związane z różnorodnością biologiczną, wylesianiem, różnorodnością i inkluzywnością społeczną, ochroną prywatności i danych czy transformacją energetyczną, które są coraz częściej monitorowane przez interesariuszy spółek.

W ostatnich latach, a także w związku z pandemią, ryzyko ESG zyskało uwagę liderów organizacji ze względu na rosnącą presję ze strony decydentów i innych interesariuszy. Wśród badanych spółek 35% zaraportowało ryzyko ESG w 2020 r., największy odsetek firm dotyczył spółek prowadzących działalność w Belgii, krajach nordyckich i Turcji, gdzie ryzyko ESG zajęło drugie miejsce. W większości krajów ryzyko ESG nie znalazło się jednak w pierwszej dziesiątce zagrożeń, pomimo jego znaczącego wpływu.

Ryzyka związane z definiowaniem i implementacją strategii

Dopasowanie strategii zarządzania ryzykiem do strategii biznesowej wspiera gotowość firmy do reagowania na nagłe zdarzenia, takie jak globalna pandemia, i może pozwolić jej na szybsze od konkurencji wyjście z kryzysu. Wspiera również łagodzenie skutków zagrożeń finansowych, przerw w działalności i utraty reputacji.

Dane z 2020 r. pokazały, że duże organizacje globalne stoją w obliczu wielu ryzyk finansowych i niefinansowych, które są ze sobą powiązane i mogą zagrażać modelom biznesowym i realizacji strategii. Podczas gdy trwająca transformacja cyfrowa umożliwia gromadzenie danych w celu usprawnienia procesu decyzyjnego, zwiększenia wydajności związanej z produkcją i/lub poprawy dostępu dla klientów, wiąże się ona również ze zwiększonym ryzykiem cybernetycznym, niespodziewanymi konkurentami i nowymi możliwościami rynkowymi.

Ryzyko wynikające z niekorzystnej strategii biznesowej lub niezdolności do wdrażania podstawowych strategii zostało zgłoszone przez 34% badanych firm w 2020 r., w porównaniu z 41% w 2019 r. Ryzyko definiowania/wdrażania strategii znalazło się wśród TOP10 zagrożeń we Francji, Grecji, Włoszech, Hiszpanii i Holandii oraz zajmowało wysokie miejsce w przypadku instytucji finansowych, technologii, handlu detalicznego i sektora motoryzacyjnego.

Ryzyka związane z klientami

Blisko jedna trzecia firm zgłosiła ryzyka związane z klientami – w tym zmiany w zachowaniu konsumentów, wrogie nastawienie wobec firmy oraz uzależnienie od poszczególnych klientów – w rankingu TOP10 zagrożeń. Znaczenie tego ryzyka wzrosło od 2019 r., kiedy nie znalazło się ono w pierwszej dziesiątce ryzyk; w 2020 r. było ono często wymieniane przez spółki z Austrii, Francji oraz Polski.

Jak zmienia się krajobraz ryzyka?

Ryzyko finansowe nadal dominuje w dużych organizacjach europejskich, częściowo z powodu obowiązków informacyjnych wynikających z MSR/MSSF (IAS/IFRS), ale również dlatego, że zarządzanie ryzykiem kredytowym, walutowym, płynności finansowej i zmiennej stopy procentowej stanowi podstawowe wyzwanie dla prowadzenia działalności.

Chociaż wszystkie badane przedsiębiorstwa zostały dotknięte skutkami COVID-19, tylko 57% firm zadeklarowało ryzyko pandemii w swoich sprawozdaniach rocznych. W niektórych krajach, w tym w Belgii, Hiszpanii i Holandii, istniało wiele rodzajów ryzyka niefinansowego, które stanowiły częstszy przedmiot zainteresowania. Może to wynikać z takich czynników, jak duże zaufanie do radzenia sobie z przyszłym ryzykiem pandemicznym; skupienie się na ryzyku, które nasiliło się w wyniku pandemii, ale nie zostało oznaczone jako takie, w tym na ryzyku związanym z kapitałem ludzkim lub niepewnością makroekonomiczną; lub też z niskiej świadomości organizacji dotyczącej ryzyka pandemicznego.

Ryzyko cybernetyczne nadal rośnie w skali globalnej. Nastąpił jednak spadek odsetka firm zgłaszających ryzyko cybernetyczne do mniej niż jednej trzeciej w 2020 r. w porównaniu z 40% w 2019 r. Dzieje się tak pomimo postępującej cyfryzacji w większości branż, dążenia do wirtualnego załatwiania spraw i transakcji oraz rozwoju infrastruktury IT i rosnącej liczby osób pracujących z domu.

Dane wykazały niewielki postęp w zakresie postrzegania ryzyka ESG, przy czym ok. jedna trzecia firm odnosi się do jednego lub kilku ryzyk ESG w swoich raportach rocznych za 2020 r. Nowa dyrektywa ws. raportowania informacji na temat zrównoważonego rozwoju, która ma być wprowadzona w całej Unii Europejskiej zobowiąże blisko 50 000 organizacji do ujawniania szeregu danych niefinansowych od 2023 r.

Biorąc pod uwagę trwający konflikt na Ukrainie i związane z nim ryzyko geopolityczne, można przypuszczać, że niepewność makroekonomiczna, zakłócenia w łańcuchu dostaw i trwająca inflacja będą utrzymywać się przez cały czas trwania konfliktu.

Zachęcamy do kontaktu z Państwa Opiekunem w Marsh, w celu omówienia, w jaki sposób zmiany w europejskim krajobrazie ryzyka bezpośrednio wpływają na Państwa działalność i jak można lepiej chronić interesy Państwa organizacji.